Niepełnosprawny w pracy. Jak osoby niewidome radzą sobie w pracy i życiu codziennym

Brak wzroku to nie koniec życia. Moja krótka historia

Nazywam się Andrzej Tikhonov. Jestem uczestnikiem studiów doktoranckich nauk o polityce na Uniwersytecie Wrocławskim. Napisałem wiele artykułów naukowych i popularnonaukowych. Znam cztery języki, zawodowo gram na skrzypcach, uprawiam aktywności fizyczne i biegam półmaratony. Pracuję. Od 15 lat aktywnie działam na rzecz osób z niepełnosprawnościami w organizacjach pozarządowych. W ramach projektów i programów wymiany oraz biorąc udział w konkursach muzycznych i konferencjach naukowych, odwiedziłem ponad 20 krajów Europy, Ameryki Północnej i Azji Środkowej. Fascynują mnie kulinarne improwizacje w kuchni. Lubię poczytać dobrą książkę i pomagać innym. Czy w tym wszystkim przeszkadza mi to, że jestem osobą całkowicie niewidomą?

Praca to nie wszystko. Jak niewidomy radzi sobie w życiu codziennym?

W wieku dwóch lat wskutek choroby nowotworowej mój kanał sensoryczny wzroku całkowicie i nieodwracalnie się zepsuł. Brak wzroku powoduje niepełnosprawność funkcjonalną, co oznacza różnego rodzaju ograniczenia (niemożność czytania tekstów drukowanych bez specjalnych urządzeń, niemożność wykonywania niektórych zawodów albo prowadzenia samochodu). Z kolei niepełnosprawność społeczna oznacza gorsze traktowanie osoby niewidomej, dyskryminację, wskutek czego taka osoba nie ma takiej pozycji w strukturach społeczno-ekonomicznych, jaką by mogła mieć, gdyby miała wzrok. W moim życiu próbuję szukać rozwiązań rekompensujących niepełnosprawność funkcjonalną, korzystając z osiągnięć techniczno-naukowych i zajmując się samorehabilitacją, szukam możliwości rozwoju oraz ludzi, którzy mnie wspierają.

Mam doświadczenie funkcjonowania w trzech krajach — w Rosji, w której się urodziłem, w Stanach Zjednoczonych, gdzie mieszkałem przez rok w ramach programu Fulbright i w Polsce, w kraju mojego pochodzenia historycznego. W tych krajach społeczne, ekonomiczne, polityczne i kulturowe warunki są różne. W Rosji doświadczałem dyskryminacji i przeżyłem bardzo ciężkie chwile, gdy exempli gratia walczyłem o realizację prawa bycia studentem na uniwersytecie czy udowodniając, że posiadam kompetencje i wiedzę, aby pracować w liceum ogólnokształcącym. W USA zanurzyłem się w oceanie zupełnie innej kultury, innego podejścia do człowieka i jego godności. Zobaczyłem świat innych możliwości. Ośmielę się stwierdzić, że w Polsce osoba niewidoma może się odnaleźć w złożonej strukturze rzeczywistości społecznej, może się rozwijać i realizować własne marzenia.

Studia dla osób niepełnosprawnych

20 lat temu przekroczyłem próg uczelni wyższej – jednolite studia magisterskie w zakresie nauczania języków obcych. Wtedy w moim mieście (Archangielsk, Rosja) nikt nie wiedział o istnieniu programów udźwiękawiających, udźwiękowionych i ubrajlowionych urządzeń. Gdy otrzymałem komputer od fundacji charytatywnej, mój świat zupełnie się zmienił. Nareszcie mogłem samodzielnie czerpać wiedzę z podręczników, korzystać ze słowników i źródeł elektronicznych. Udźwiękowiony komputer otworzył mi drzwi do świata, do rozwoju, do pracy i podróży oraz dał możliwość budowania sieci kontaktów, oplatającej cały glob.

Udźwiękowiony laptop i komórka, biała laska i pismo Braille’a częściowo rekompensują osobom niewidomym i słabowidzącym brak wzroku. Nowoczesne technologie, przywracające sprawność, są integralnym elementem złożonej struktury tożsamości człowieka akceptującego i rozumiejącego ograniczenia, wynikające z uszkodzenia wzroku. Dostęp do informacji jest kluczowy dla jednostki ludzkiej. W XXI wieku osoba niewidoma ma znacznie więcej dostępności w tym zakresie. Warto z tego korzystać.

Formy pomocy, projekty, dofinansowania dla studentów z orzeczeniem

Dzięki rozwijającym się technologiom oraz prowadzonym na szeroką skalę działaniom na rzecz aktywizacji zawodowej i społecznej osoby niepełnosprawne mają teraz łatwiejszy dostęp do edukacji, większe możliwości zdobycia wykształcenia i wymarzonego zawodu. Uczelnie przystosowują budynki usuwając bariery architektoniczne, udzielają różnego rodzaju pomocy, jak np. usługi tłumacza, asystenta dydaktycznego czy indywidualną organizację studiów. Wszelkich informacji udzielają Biura ds. Osób Niepełnosprawnych obecne przy praktycznie każdej uczelni.

Studenci z orzeczeniem o niepełnosprawności mogą także otrzymać środki finansowe, które częściowo lub nawet całkowicie pokrywają koszty związane z nauką. Jednym ze źródeł może być Program „Aktywny samorząd” PFRON-u. Moduł II Programu — pomoc w uzyskaniu wykształcenia na poziomie wyższym — adresowany jest do osób ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, pobierających naukę w szkole policealnej, kolegium, szkole wyższej — studia I stopnia, studia II stopnia, jednolite magisterskie, podyplomowe lub doktorskie albo doktoranckie. Program oferuje dofinansowanie czesnego w 85% lub w 100%, dodatek na pokrycie kosztów kształcenia —do 1500 PLN, etc. Istnieje dodatek 500 PLN za naukę zdalną. Uczelnie również mają mechanizmy wsparcia finansowego studenta z niepełnosprawnością: stypendia socjalne, stypendia Rektora dla najlepszych studentów, stypendia specjalne dla osób z niepełnosprawnościami, zapomogi.

W porównaniu z uniwersytetami w Rosji polskie uczelnie mogą się poszczycić znacznie wyższym stopniem przygotowania do zaspokajania potrzeb i poszerzania horyzontów możliwości niewidomych studentów. Na różnych uczelniach wybierałem kierunki społeczne i humanistyczne. Te kierunki z pewnością są dostępne. Odważni podejmują się wyzwania studiowania nauk ścisłych. Na przykład mój były uczeń, którego uczyłem języka angielskiego, całkowicie niewidomy, obecnie studiuje informatykę w USA na jednym z prestiżowych uniwersytetów. Zachęcam do podjęcia studiów wyższych. Należy traktować studia nie tylko jako instrument do znalezienia w przyszłości lepszej pracy. Studia wyższe to nasz osobisty rozwój intelektualny, duchowy i emocjonalny.

Praca dla niepełnosprawnych? Żadna praca nie hańbi

Znalezienie pracy dla każdej osoby z niepełnosprawnością jest zagadnieniem skomplikowanym. Wierzę, że osoba niewidoma ma szanse na zatrudnienie, gdy dokłada do tego wszelkich starań, nie boje się wyzwań, próbuje dotrzeć do wymarzonego stanowiska różnymi ścieżkami. Droga do zatrudnienia jest wyboista i karkołomna. Barierami na tej drodze czasem są nie tylko problemy o charakterze zewnętrznym, takie jak brak dostosowanych stanowisk albo pułapki myślenia pracodawców, ale także wewnętrzne. Brak pewności siebie, brak odpowiednich umiejętności i kompetencji, niski stopień podmiotowości, przekonanie, że społeczeństwo i państwo ponoszą odpowiedzialność za porażki i niepowodzenia jednostki, wygórowane oczekiwania i ambicje. Pracowałem w różnych zawodach (tłumacz, nauczyciel, muzyk, dziennikarz) i w różnych instytucjach (organizacje pozarządowe i szkoły). Dla mnie każda praca jest dobrem. Gdybym się znalazł w trudnej sytuacji finansowej, nie wstydziłbym się grać na skrzypcach na rynku.

Spotykam się z opinią, że niektórzy sceptycznie podchodzą do wykonywania pracy w firmach, które dostają dofinansowanie do wynagrodzenia pracownika z niepełnosprawnością. Są tacy przekonani, że nie jest to praca rozwojowa i wykonywanie jej upokarza. Mając takie podejście, pozostają bezrobotnymi. Zdjęcie korony z głowy umożliwia pojawienia się na koncie bankowym środków, które można zainwestować we własny rozwój, co w przyszłości zaowocuje znalezieniem innego stanowiska, bardziej odpowiadającego oczekiwaniom.

Wsparcie osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Jaką pomoc można otrzymać?

Zarówno instytucje rządowe (np. państwowy fundusz celowy PFRON), jak i organizacje pozarządowe tworzą narzędzia, umożliwiające znalezienie pracy. Pracodawca może ubiegać się o dofinansowanie z PFRON-u do wynagrodzenia oraz o środki potrzebne dla dostosowania miejsca pracy. Z kolei stowarzyszenia i fundacje, działające na rzecz niewidomych i słabowidzących, realizują szkolenia, głównym celem których jest aktywizacja zawodowa (Fundacja Vis Maior, Polski Związek Niewidomych, Fundacja Szansa dla niewidomych, Stowarzyszenie na Rzecz Równego Dostępu do Kształcenia Twoje Nowe Możliwości, Fundacja Transgresja i wiele innych).

Pracy można szukać na różnych platformach internetowych, forach albo grupach na Facebooku. Już wyżej wspomniany Program „Aktywny samorząd” daje możliwość uzyskania dofinansowania do zakupu urządzeń elektronicznych i programów udźwiękawiających, gdy osoba udowodni, że aktywnie uczestniczy w życiu społecznym, czyli studiuje, pracuje i udziela się społecznie.

Jak znaleźć hobby? Pasje i zainteresowania osób niepełnosprawnych

Dysfunkcje wzroku mogą znacznie obniżać jakość życia. Trudności, wynikające z uszkodzenia kanału wzroku również mogą doprowadzać do nasilenia stanów lękowych, długotrwałego stresu i różnych objawów somatycznych. Niezwykle ważne jest poszukiwanie sposobów rozładowywania trudnych emocji i odzyskiwania stanu równowagi psychicznej. Aktywność fizyczna bez wątpienia temu służy. Niepełnosprawni sportowcy obecni są w wielu dyscyplinach. W listopadzie 2020 roku ukazały się nowe rekomendacje Światowej Organizacji Zdrowia. Wytyczne zawierają przesłanie, że każda aktywność fizyczna jest lepsza niż żadna oraz że zwiększenie aktywności fizycznej jest niezbędne dla uzyskania optymalnych wyników zdrowotnych. Osoby dorosłe (18-64 lata) powinny wykonywać aktywność fizyczną przez 150-300 minut tygodniowo o umiarkowanej intensywności lub 75-150 minut o dużej intensywności. Wśród dzieci i młodzieży wymaga się średnio 60 minut dziennie aktywności o umiarkowanej lub dużej intensywności. Jestem wielkim miłośnikiem aktywności fizycznej. Każda osoba niewidoma może znaleźć aktywność fizyczną, odpowiadającą możliwościom i potrzebom. Treningi w domu, na siłowni, na basenie, w samotności albo w grupie. Uprawianie aktywności fizycznej w moim życiu też pełni istotną funkcję społeczną. Biorąc udział w zawodach, poznaję inspirujących i aktywnych ludzi, którzy mogą mnie wesprzeć.

Warto urozmaicać sposoby spędzania wolnego czasu. Odpoczynek i relaksacja polegają na zmianie aktywności. Lubię gotować. Gotowanie to dla mnie ekscytująca podróż do krainy smaków i nowych połączeń smakowych. Słuchanie dobrej muzyki, czytanie dobrej książki, oglądanie filmów z audiodeskrypcją, ćwiczenia oddechowe. Zachęcam do poszukiwań tego, co daje satysfakcję, napawa radością i generuje budującą energię. Moje spostrzeżenia, przemyślenie i różnorodne działania przedstawiam na YouTube kanale Tikhonov mówi.

Obejrzyj moje przykładowe filmy: